Nhạc sĩ Ánh Dương vào những năm cuối đời dù sức khỏe yếu vẫn đam mê sáng tác.
Trong những ca khúc ra đời thời kỳ chống Mỹ cứu nước, có một ca khúc nổi tiếng ca ngợi người lái xe ra tiền tuyến và cô gái thanh niên xung phong làm đường dưới bom đạn vô cùng ác liệt, hình tượng âm nhạc trong sáng, giai điệu tình cảm, mang đậm chất dân ca Nghệ Tĩnh, đó là ca khúc “Chào em cô gái Lam Hồng”. Từ ca khúc này, tên tuổi nhạc sĩ Ánh Dương đã đi vào lòng của nhiều tầng lớp Nhân dân trong cả nước.
Ông tên thật là Lê Văn Dương, sinh ngày 12/10/1935; quê ở xã Sơn Hải, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An. Ông là một thanh niên hăng hái, tham gia hoạt động Cách mạng rất sớm.
Năm 18 tuổi, hoạt động trong phong trào thanh niên cứu quốc ở địa phương. Năm 1953, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp bước vào đoạn quyết liệt ông xung phong vào bộ đội. Tham gia chiến đấu ở nhiều chiến trường, như: Trung Lào, Hạ Lào, rồi qua Đông Bắc Campuchia. Do có năng khiếu về văn hóa, văn nghệ, năm 1955 ông được điều về Đoàn Văn công Đại đoàn 325.
Ông là một người đa tài, vừa biểu diễn, vừa sáng tác. Mặc dù lúc đó trình độ âm nhạc của ông còn hạn chế, nhưng hoạt động say sưa, chịu khó, tự vượt lên chính mình. Ông lăn lộn vào đời sống người chiến sĩ, trên thao trường, bãi tập, hoạt động ở hậu phương. Ông đã viết nhiều ca khúc cổ vũ bộ đội, cổ vũ người dân, được bộ đội và Nhân dân rất yêu thích, điển hình như: “Tạm biệt em”; “Noi gương nhân dân Triều Tiên chiến đấu”; “Tiếng trống tòng quân”.
Hòa bình lập lại, ông được chuyển về Đoàn Văn công Quân khu 4. Ông đã đóng góp đắc lực vào Chương trình biểu diễn của Đoàn như: “Hợp xướng vinh quang Quân khu chúng ta (1958)”, giai điệu hùng tráng, lạc quan. Ca khúc: “Hoa đào nở trên biên giới”; hoặc hoạt ca: “Không cho chúng mò vô, không cho chúng mò ra” dí dỏm, hài hước, sinh động, hấp dẫn, khán giả nghe nhiều lần mà vẫn rất thích. Ông được tặng giải thưởng tại Hội diễn toàn miền Bắc (thời gian 1958-1964).
Bước vào thời kỳ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, hoạt động trên vùng đất lửa Quân khu 4, ông có mặt ở những địa danh ác liệt nhất như: Truông Bồn, Ngã Ba Đồng Lộc. Ông viết rất hào hứng và sung sức, đáp ứng với tình hình nhiệm vụ của quân đội, của hậu phương lớn đối với tiền tuyến lớn.
Ông đã cho ra đời nhiều tác phẩm, trong đó có 60 tiết mục cho thanh nhạc, nhạc múa, có nhiều tác phẩm tiêu biểu như hợp xướng: “Dốc lòng, dốc sức giải phóng miền Nam (1965)” nhịp điệu khỏe khắn, hào hùng, giàu màu sắc dân tộc, đã động viên, cổ vũ quân và dân ta tất cả cho tiền tuyến, tất cả miền đồng bào miền Nam ruột thịt. Hợp ca nam nữ “ Phu Cham Xi” ca ngợi tình cảm đặc biệt giữa hai đất nước Việt- Lào, ca ngợi đoàn kết chiến đấu chống kẻ thù chung của hai Quân đội anh em. Đặc biệt ca khúc “Chào em cô gái Lam Hồng (1967)”, đây là một thành công lớn của nhạc sĩ Ánh Dương.
Mùa hè năm 1967, nhạc sĩ, cán bộ Đoàn Văn công Quân khu 4 được đi dự Đại hội thi đua Quyết thắng tỉnh Hà Tĩnh tổ chức tại xã Sơn Bằng, huyện Hương Sơn. Sau đó, ông được mời về giúp đỡ Đoàn Văn công tỉnh đội Hà Tĩnh, đóng ở xã Nhân Lộc, huyện Can Lộc.
Đầu năm 1968, Đại hội thi đua Quyết thắng Quân khu 4, bài hát được Đoàn Văn công Quân khu dàn dựng chào mừng Đại hội. Sau đó được Đài tiếng nói Việt Nam phát, ca khúc “Chào em cô gái Lam Hồng” nhanh chóng được người nghe cả nước mến mộ.
Nhạc sĩ Ánh Dương rất quan tâm thể loại hành khúc. Ông viết nhiều nhưng thành công hơn cả là: “Hành khúc Sư đoàn Sông Lam (1981)”, được giải thưởng tại Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc.
Ca khúc: “Chào em cô gái Lam Hồng”, bài ca đi cùng năm tháng.
Trong thời gian học tập tại Nhạc viện Hà Nội (1975-1979), ông hoàn thành bản giao hưởng thơ: “Tượng đài chiến thắng” viết cho dàn nhạc hơi biểu diễn. Đây là một tác phẩm được đánh giá khá quy mô miêu tả cuộc thần tốc chiến đấu của Nguyễn Huệ - Quang Trung đánh tan quân xâm lược nhà Thanh, đại quân tiến vào Thăng Long Xuân kỷ Dậu (1789). Toàn bộ bản giao hưởng dựa vào chất liệu âm nhạc dân gian khu V, tác giả đã tài tình phát triển một cách hiệu quả. Tác phẩm được tặng Bằng khen Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc năm 1980 tại Hà Nội.
Ông còn viết nhạc cho nhiều điệu múa như: “Niềm vui của người Tày Hạy”, được giải thưởng âm nhạc cho múa trong Hội diễn ca múa nhạc toàn quốc năm 1981. Balade cho hợp xướng và dàn nhạc: “Hồi Tưởng một đêm về Bác” dựa trên bài thơ “Đêm nay Bác không ngủ” của nhà thơ Minh Huệ. Đây là một tác phẩm thanh nhạc khá công phu vừa quy mô, vừa phong phú về nội dung, giàu cảm xúc.
Năm 1984, ông đảm nhận chỉ đạo nghệ thuật Đoàn nghệ thuật Quân khu 4. Mặc dù công việc lãnh đạo, chỉ đạo chiếm mất nhiều thời gian, nhưng ông vẫn đam mê sáng tác. Ông đóng góp nhiều tiết mục cho đoàn như: “Hòa tấu dàn nhạc với giọng thơ Lệ Thanh”, ca khúc: “Kỷ niệm Hàm Rồng”.
Cho đến nay, Ánh Dương là nhạc sĩ duy nhất cư trú tại tỉnh Nghệ An được Chủ tịch nước trao “Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật” đợt 2 ngày 10/3/2007 với cụm tác phẩm 4 ca khúc: “Chào em cô gái Lam Hồng”; “Hoa đào nở trên biên giới”; “Phu Cham Xy”; “Dốc lòng, dốc sức giải phóng miền Nam” và một bản giao hưởng thơ (pooefme tymphonic) có tiêu đề: “Tượng đài chiến thắng”.
Năm 1989, ông về nghỉ hưu với người bạn đời ca sĩ Nguyễn Thị Hồng Mậu, người con gái quê Đức Phổ, Quảng Ngãi ở Đoàn Văn công Quân khu V. Tuy nhiên, ông vẫn đam mê sáng tác. Ông đã cho ra đời nhiều tác phẩm như một tổ khúc hợp xướng với dàn nhạc giao hưởng. Tổ khúc gồm 4 chương, tiêu đề là “Ơn nước nhớ Người”. Chương 1: “Ngôi sao mai lung linh”, Chương 2: “Nhớ về một đêm với Bác”, Chương 3: “Xin có một lời ước”, Chương 4: “Đỉnh cao phía trước”.
Với công lao đóng góp trong hai cuộc kháng chiến và cho nền âm nhạc Việt Nam, ông được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Nhất, Huân chương chiến sĩ vẻ vang hạng Nhất.
Nhạc sĩ Ánh Dương ra đi, đất nước mất một nhạc sĩ tài hoa. Cả cuộc đời ông sống hết mình vì âm nhạc. Ông để lại cho đời nhiều tác phẩm quý giá, một gia tài âm nhạc đồ sộ.
HẢI HƯNG
