Cơ chế giải quyết tranh chấp đầu tư trong bối cảnh cải cách tư pháp và môi trường đầu tư ở Việt Nam

Giáo sư, Tiến sĩ Umut Turksen, Đại học Conventry - Trung tâm Tài chính và Doanh nghiệp Liêm chính (Luân Đôn, Vương quốc Anh) trong Lời tựa giới thiệu cuốn sách này nhận xét:

Tôi rất vinh dự khi được chấp bút lời tựa cho một ấn phẩm đương đại với đầy ắp dữ kiện này. Hiện có rất ít sách hoặc ấn phẩm học thuật khác có kết hợp nghiên cứu pháp lý hiện hữu, có tính so sánh, thực hành pháp luật và đánh giá chính sách liên quan đến cơ chế giải quyết tranh chấp nhà đầu tư, đặt trong bối cảnh của các nền kinh tế đang chuyển đổi ở Đông Nam Á. Tác phẩm này là một trong số đó và vì vậy là tư liệu tốt cho cộng đồng học thuật, tư pháp và hành nghề luật ở Việt Nam. Hơn thế nữa, thông qua phương pháp phân tích, thông tin, ấn phẩm này giúp tiếp cận những vấn đề đặc sắc, chi tiết liên quan đến cơ chế pháp lý, chính trị, chính sách của Việt Nam.

Đồng thời, với sự gia tăng số lượng các hiệp định đầu tư, thương mại song và đa phương mà Việt Nam đã tham gia, khối lượng đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) cũng tăng nhanh trong hai thập kỷ qua. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả nguồn tiềm năng này với tư cách là nước chủ nhà tiếp nhận đầu tư, cuốn sách cũng chỉ ra rằng Việt Nam cần thực hiện các bước trọng yếu từ nhận thức cho tới thực thi, cụ thể hóa các cam kết bảo hộ đầu tư từ các hiệp định này. Nói cách khác, những chính sách, quy định pháp luật của quốc gia phải phù hợp với thực tiễn, giúp đa hóa các nhân tố hấp dẫn thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài.

Cuốn sách giúp độc giả tóm lược về lịch sử phát triển của cơ chế giải quyết tranh chấp giữa nhà đầu tư và nhà nước (ISDS) và tập trung vào một số nguyên tắc chính cũng như các vấn đề còn trở ngại trong bối cảnh của hệ sinh thái đầu tư ở Việt Nam. Có một điều cần thừa nhận rằng vì cơ cấu quản trị quốc gia và tư pháp có tính chuyên biệt, cơ chế pháp lý của Việt Nam không phải lúc nào cũng dễ định hướng, ngay cả đối với các Luật sư bản địa. Với mục tiêu này, cuốn sách không chỉ giúp giải thích rõ các quy định pháp luật liên quan, các nguyên tắc cơ bản trong việc “nội địa hóa" luật lệ quốc tế thành cơ chế pháp lý của quốc gia, mà còn hướng độc giả thông qua tiếp cận các công cụ pháp lý phức tạp áp dụng trong giải quyết tranh chấp đầu tư phát sinh.

Với nền tảng tiếp cận như trên, tác phẩm định dạng một số thách thức thiết yếu mà các nhà đầu tư cũng như Chính phủ Việt Nam phải đối mặt, bao gồm việc công nhận và thực thi phán quyết của trọng tài quốc tế cũng như nhu cầu cải cách thể chế tư pháp của Việt Nam dựa trên chuẩn mực và thông lệ quốc tế tốt nhất. Theo đó, cuốn sách cũng chỉ ra những triển vọng và thách thức chính liên quan đến việc cải cách cơ chế luật pháp cũng như công cuộc cải cách tư pháp của Việt Nam.

Một đóng góp quý giá khác của tác phẩm này là tác giả có những phân tích so sánh tuyệt vời giữa các cơ chế ISDS trong khu vực ASEAN như ở Indonesia, Thái Lan và Trung Quốc. Phân tích này xác định “các bài học kinh nghiệm” cùng với thực tiễn tốt nhất và đề xuất phương án tiềm năng cho các cải cách chính sách, luật pháp đầu tư mà Việt Nam theo đuổi. Thực hiện được mục tiêu này, cuốn sách đã nêu bật một số lĩnh vực mà Việt Nam cần thực hiện trong công cuộc hội nhập, hài hòa hóa khu vực.

Về thực tiễn áp dụng luật trong bối cảnh Việt Nam, ấn phẩm cũng giúp giải thích chi tiết Công ước ICSID về giải quyết tranh cháy đầu tư giữa các quốc gia thành viên và công dân của các quốc gia thành viên khác (Công ước Washington 1965), đánh giá cơ hội ưu thế cũng như thách thức một khi Việt Nam trở thành thành viên của Công ước này.

Trong phần cuối của công trình nghiên cứu này, hàng loạt cải cách có tính khả thi được tác giả đề xuất. Cơ sở lý luận cho những đề xuất này không chỉ giới hạn ở việc giúp tối ưu hóa thu hút nguồn vốn FDI vào Việt Nam mà còn bao gồm kỳ vọng hỗ trợ cải cách tư pháp, cải thiện dịch vụ pháp lý (đặc biệt liên quan lĩnh vực trọng tài thương mại, đầu tư) trở nên hấp dẫn và cạnh tranh hơn trong khu vực so với các quốc gia thành công khác trong khu vực.

Mỗi chương của tác phẩm đều được trình bày tốt, cung cấp tiêu chí và mục tiêu tương ứng rõ ngay từ đầu. Tác giả có những nghiên cứu công phu, phân tích cung cấp nhiều thông tin chuyên sâu, chỉ tiết, tạo được nền móng phục vụ hoạt động nghiên cứu trong tương lại liên quan các nền tài phán khác nhau. Đây là tác phẩm nên có đối với các học giả, sinh viên luật cũng như các ngành khoa học xã hội khác. Ấn phẩm cũng là một nguồn tư liệu tham khảo tuyệt vời cho các chuyên gia pháp lý, nhà bình luận, nhà hoạch định chính sách và ngành tư pháp.

LINH NHI

Tiến sĩ, Luật sư Châu Huy Quang – Lấy pháp quyền làm trọng