Một số điểm mới trong công tác lập pháp nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Ảnh minh họa.

Quốc hội khóa XV bắt đầu nhiệm kỳ mới với rất nhiều áp lực, khó khăn. Ngay từ năm đầu nhiệm kỳ (2021), dịch Covid-19 trên thế giới và trong nước bùng phát và có nhiều diễn biến phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến mọi mặt của đời sống kinh tế - xã hội cũng như hoạt động của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp. Sang năm 2022 - năm trọng tâm thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng và Chương trình hành động của Đảng đoàn Quốc hội, dù đại dịch Covid-19 cơ bản được kiểm soát, kinh tế - xã hội từng bước phục hồi và lấy lại đà phát triển nhưng hậu quả của Covid-19 vẫn để lại nhiều khó khăn cũng như tác động bởi diễn biến phức tạp, khó lường của tình hình thế giới, khu vực. Bên cạnh đó, thời điểm này nhiều yêu cầu thực tiễn phát sinh đòi hỏi phải kịp thời giải quyết nhằm tháo gỡ vướng mắc cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, khắc phục khó khăn do đại dịch gây ra, thúc đẩy quá trình phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Số lượng dự án Luật, dự thảo Nghị quyết cần được xem xét, thông qua nhiều, trong đó có những dự án lớn, phức tạp, tác động sâu rộng, nhiều mặt đến đời sống kinh tế - xã hội, thu hút sự quan tâm của dư luận xã hội và đông đảo nhân dân.

Qua nửa nhiệm kỳ nhìn lại, có thể ghi nhận một số kết quả sau đây trong công tác lập pháp của Quốc hội khóa XV:

Thứ nhất, công tác lập pháp của Quốc hội khóa XV được định hướng dài hơi, có tính kế hoạch cao.

Ngay từ đầu nhiệm kỳ, trên cơ sở định hướng của Bộ Chính trị về công tác lập pháp(1), Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XV đã hoàn thiện, ban hành Kế hoạch số 81/KH-UBT-VQH15, đặt ra lộ trình, tầm nhìn về công tác xây dựng luật pháp trong cả nhiệm kỳ; tập trung xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật đầy đủ, đồng bộ, kịp thời, khả thi, ổn định, minh bạch; lấy quyền, lợi ích hợp pháp, chính đáng của người dân, doanh nghiệp làm trọng tâm. Điều đó thể hiện sự nghiêm túc trong định hướng xây dựng, hoàn thiện thể chế chính sách, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của đất nước. Với cách tiếp cận này, công tác xây dựng pháp luật không phải là việc phục vụ quản lý Nhà nước mà là bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân và doanh nghiệp; qua đó, thúc đẩy sự đổi mới, sáng tạo; đề ra giải pháp, biện pháp để thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội mà Đại hội Đảng XIII đã đề ra, bảo đảm phát triển đất nước nhanh, bền vững.

Nội dung 05 kỳ họp vừa qua cho thấy, về nguyên tắc, Kế hoạch có tính định hướng cho cả nhiệm kỳ, trong quá trình triển khai thực hiện, các cơ quan, tổ chức hữu quan đã chủ động đề xuất thêm các nhiệm vụ cần thiết, cấp bách khác nhằm đáp ứng yêu cầu của cuộc sống. Từ Kế hoạch xây dựng pháp luật toàn khóa, việc lập và triển khai thực hiện Chương trình hàng năm đã quán triệt sâu sắc các nhiệm vụ, giải pháp được đề ra, vừa bảo đảm tính đồng bộ, hệ thống, thể hiện tinh thần lập pháp chủ động, vừa kịp thời phúc đáp yêu cầu của thực tiễn, nhất là những vấn đề đặt ra, phát sinh trong và sau đại dịch Covid-19. Thứ hai, Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội đã đổi mới công tác lập pháp theo tinh thần “vào cuộc từ sớm, từ xa” thông qua quan hệ phối hợp chặt chẽ với cơ quan soạn thảo. Trong quá trình triển khai thẩm tra dự án luật, các cơ quan của Quốc hội được giao thẩm quyền đã chủ động xây dựng kế hoạch giám sát; phối hợp cơ quan soạn thảo đánh giá tác động chính sách, xác định những vấn đề cần tập trung nghiên cứu, thống nhất; lộ trình triển khai thực hiện. Thực tế cho thấy việc chủ động từ sớm như vậy đã góp phần nâng cao chất lượng của các dự án luật, pháp lệnh, dự thảo nghị quyết được Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua.

Đặc biệt, đối với những luật quan trọng, liên quan tới đông đảo người dân, Chủ tịch Quốc hội, các đồng chí Phó Chủ tịch Quốc hội chủ trì các cuộc làm việc nghe cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra báo cáo, chỉ đạo về các nội dung lớn của dự án luật để cho ý kiến kịp thời.
Thứ ba, hoạt động lập pháp của Quốc hội tăng cường tính lý luận gắn với tính thực tiễn; có sự điều chỉnh linh hoạt để kịp thời đáp ứng yêu cầu thực tế cuộc sống.

Tinh thần chung là muốn pháp luật đi vào cuộc sống thì trước hết công tác lập pháp phải xuất phát từ thực tiễn cuộc sống. Vì vậy, các bộ luật, luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội được ban hành luôn dựa trên cơ sở nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn, tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài, đánh giá đầy đủ tác động của chính sách, tham vấn ý kiến của chuyên gia, các nhà khoa học và đặc biệt là đối tượng chịu tác động trực tiếp của các dự án luật.

Tại nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV, Quốc hội kịp thời bổ sung vào Nghị quyết kỳ họp thứ nhất một số nội dung về cơ chế, chính sách, các biện pháp phòng, chống dịch Covid-19 của Chính phủ thuộc thẩm quyền của Quốc hội. Đây là sáng kiến lập pháp chưa từng có tiền lệ, tạo cơ sở pháp lý vững chắc góp phần đáp ứng yêu cầu thực tiễn, tạo điều kiện để Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ chủ động, linh hoạt trong chỉ đạo điều hành phòng, chống dịch. Quốc hội cho phép triển khai các biện pháp chưa được luật quy định hoặc khác với quy định trong các luật, pháp lệnh hiện hành để đáp ứng yêu cầu cấp bách của công tác phòng, chống dịch Covid-19: thông qua Nghị quyết số 30/2021/QH15- một Nghị quyết có tính cấp bách về phòng, chống đại dịch Covid-19; ban hành một luật sửa 09 luật(2) để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tạo sự chủ động cho Chính phủ và chính quyền địa phương trong bối cảnh nền kinh tế đang phục hồi sau đại dịch.

Cũng lần đầu tiên trong lịch sử 76 năm, Quốc hội đã tiến hành kỳ họp bất thường để xem xét, quyết định những nội dung quan trọng, cấp bách, kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc cho hoạt động sản xuất, kinh doanh, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Trong đó, Kỳ họp bất thường lần thứ nhất, Quốc hội ban hành luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 09 luật, thực hiện các nội dung khác quy định của luật trong điều kiện chưa sửa đổi, bổ sung luật; thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển thành phố Cần Thơ, tỉnh Khánh Hòa, thành phố Buôn Ma Thuột thuộc tỉnh Đắk Lắk, thí điểm đấu giá biển số xe ô tô, thí điểm mô hình tổ chức hoạt động lao động, hướng nghiệp, dạy nghề cho phạm nhân ngoài trại giam; Kỳ họp bất thường lần thứ hai, Quốc hội đã xem xét, thông qua Luật Khám bệnh, chữa bệnh; Nghị quyết về quy hoạch tổng thể quốc gia thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050; Nghị quyết về việc tiếp tục thực hiện một số chính sách trong phòng, chống dịch Covid-19 và sử dụng giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc hết thời hạn hiệu lực từ ngày 01/01/2023 đến ngày 31/12/2024.

Thứ tư, hoạt động lập pháp chú trọng nhiều hơn tới quy trình thẩm tra, tham vấn, đánh giá tác động chính sách.

Để bảo đảm chất lượng, hiệu quả công tác lập pháp, bám sát yêu cầu thực tiễn để luật ban hành có tính khả thi cao, các cơ quan thẩm tra đã tổ chức nhiều hoạt động khảo sát, nghiên cứu, hội nghị, hội thảo, phiên họp chuyên đề pháp luật để lấy ý kiến về các dự án, dự thảo luật, nghị quyết. Nhiều hoạt động khảo sát, nghiên cứu, hội nghị, hội thảo được các Ủy ban của Quốc hội phối hợp với Viện Nghiên cứu lập pháp và các bộ, ngành tổ chức, thậm chí trước khi dự án được Chính phủ xem xét để trình Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội.

Công tác phối hợp giữa Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội với Viện Nghiên cứu lập pháp được tiến hành hiệu quả, chặt chẽ. Ngay từ khâu tiếp cận hồ sơ dự án luật trong lập đề nghị và trong quá trình soạn thảo, Viện Nghiên cứu lập pháp cùng các cơ quan của Quốc hội, các cơ quan thuộc Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức nhiều hội thảo, tọa đàm để tham vấn chuyên gia, lấy ý kiến các đối tượng chịu sự tác động của văn bản, cung cấp thông tin, luận cứ khoa học cho công tác thẩm tra, chỉnh lý dự án, dự thảo luật. Đặc biệt, đối với các dự án luật có phạm vi điều chỉnh rộng, phức tạp, như dự án Luật Đất đai (sửa đổi), Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã giao trách nhiệm cho từng cơ quan của Quốc hội trong việc thẩm tra, tham gia ý kiến; phối hợp chặt chẽ với Chính phủ, chỉ đạo công tác lấy ý kiến và tiếp thu ý kiến nhân dân.

Thứ năm, kỷ luật, kỷ cương trong xây dựng pháp luật ngày càng được chú trọng.

Quốc hội khóa XV xác định rõ trách nhiệm của các bên liên quan, nhất là người đứng đầu trong xây dựng pháp luật; chống tiêu cực ngay trong công tác xây dựng pháp luật, nhất là tình trạng đan cài lồng ghép “lợi ích nhóm”, “lợi ích cục bộ” trong các văn bản pháp luật. Bên cạnh đó, việc xây dựng, ban hành các văn bản luật, nghị quyết phải thận trọng, chắc chắn, làm tốt từng khâu, đặt yêu cầu cao về chất lượng, không chạy theo số lượng, phải bám sát và kịp thời đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Những vấn đề cấp bách, đã chín, đã rõ, được thực tiễn chứng minh, có sự thống nhất cao thì mới xây dựng, ban hành; những vấn đề tuy cấp bách, cần thiết, nhưng là vấn đề mới, chưa đạt đồng thuận cao thì có thể quy định thực hiện thí điểm. Những dự án dù cấp thiết nhưng còn có nội dung chưa rõ, còn có nhiều ý kiến khác nhau thì để lại tiếp tục nghiên cứu, làm rõ và chuẩn bị kỹ hơn(3). Chẳng hạn, dự án Luật Khám bệnh, chữa bệnh (sửa đổi) theo kế hoạch được thông qua tại kỳ họp thứ 4 nhưng do có một số nội dung quan trọng cần tiếp tục làm rõ nên Quốc hội đã quyết định để lại xem xét tại kỳ họp tiếp theo; Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở được gửi phiếu xin ý kiến đại biểu Quốc hội 02 lần, nhờ đó dù ban đầu có sự khác biệt ý kiến lớn nhưng đã đạt đồng thuận cao khi Quốc hội biểu quyết thông qua.

Có thể khẳng định, nâng cao hiệu lực, hiệu quả của công tác xây dựng và thi hành pháp luật là yêu cầu cấp thiết, nhất là trước những biến đổi phức tạp, khó lường của tình hình kinh tế - xã hội trong nước và quốc tế. Việc xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm tạo lập khuôn khổ pháp lý phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại; do vậy, phải thận trọng, chắc chắn, bảo đảm tiến độ nhưng cũng cần đáp ứng yêu cầu cao về chất lượng, không chạy theo số lượng. Kế thừa những thành tựu của các nhiệm kỳ trước đây, Quốc hội khóa XV tiếp tục phát huy những thành quả, những bài học kinh nghiệm của Quốc hội các khóa trước, với tinh thần vào cuộc từ sớm, từ xa, phản ứng chính sách nhanh, kịp thời phúc đáp đòi hỏi của thực tiễn đầy biến động, nhằm tiếp tục hoàn thiện đồng bộ thể chế, tạo lập khuôn khổ pháp lý vững chắc để đất nước hội nhập và phát triển bền vững.

Tiến sĩ NGUYỄN THỊ MAI HOA 

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, giáo dục của Quốc hội

Một số vướng mắc, bất cập và kiến nghị về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”