Ảnh minh họa.
Điều 53 Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 quy định về tái phạm nguy hiểm cụ thể như sau:
"2. Những trường hợp sau đây được coi là tái phạm nguy hiểm:
a) Đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý;
b) Đã tái phạm, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý."
Qua thực tiễn công tác xét xử các vụ án hình sự về việc áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS “tái phạm nguy hiểm” theo quy định của Bộ luật Hình sự không phải lúc nào cũng thuận lợi, vẫn còn có những quan điểm khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng cần được thống nhất .
Ví dụ: Vụ án Lương Quang Tr. phạm tội "Trộm cắp tài sản". Hành vi phạm tội của bị can diễn ra vào khoảng ngày 23 giờ ngày 05/8/2022, bị can Lương Quang Tr. đi đến cổng Cơ quan huyện Y, thấy cổng khóa, xung quanh không có người đã lén lút vào phòng ông D. lấy đi với tổng số tiền là 29.000.000 đồng.
Tuy nhiên, trước lần phạm tội này bị can Lương Quang Tr. có 04 lần bị Tòa án xét xử, trong đó có 02 lần chưa được xóa án tích cụ thể:
- Năm 2007 bị Tòa án nhân dân huyện Y tuyên phạt 12 tháng tù về tội “Trộm cắp tài sản” theo khoản 1 Điều 138 BLHS năm 1999, đã bồi thường xong. Lúc phạm tội bị cáo trên 16 và dưới 18 tuổi.
- Đến tháng 9/2009 bị Tòa án nhân dân huyện Y tuyên phạt 24 tháng tù về tội “Trộm cắp tài sản” theo khoản 1 Điều 138, tại lần bị kết án này Tr. bị áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS "tái phạm". Hiện nay, chưa bồi thường gì cho các bị hại và các bị hại tiếp tục yêu cầu được bồi thường (chưa được xóa án tích).
- Đến tháng 12/2009 bị Tòa án nhân dân huyện Y tuyên phạt 18 tháng tù về tội “Cố ý gây thương tích” theo điểm g khoản 1 Điều 104 BLHS năm 1999. Tổng hợp hai bản án bị cáo phải chịu 03 năm 06 tháng tù, tại lần bị kết án này bị can bị áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS "tái phạm nguy hiểm" (đến nay đã chấp hành xong và đã được xóa án tích).
- Đến năm 2019, bị Tòa án nhân dân thành phố X tuyên phạt 18 tháng tù tội trộm cắp tài sản theo khoản 1 Điều 173 BLHS. Không bị Tòa án áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tái phạm, tái phạm nguy hiểm (chưa được xóa án tích).
Ngày 21/10/2022, Lương Quang Tr. bị VKSND huyện Y truy tố về tội “Trộm cắp tài sản” quy định tại khoản 1 Điều 173 BLHS.
Quá trình giải quyết vụ án còn có các ý kiến khác nhau, cụ thể:
- Ý kiến thứ nhất cho rằng: Bị can Lương Quang Tr. phạm tội “Trộm cắp tài sản” theo khoản 1 Điều 173 BLHS, với các lý do:
Thứ nhất, năm 2007, bị can Lương Quang Tr. thực hiện hành vi phạm tội “Trộm cắp tài sản” (lần 1), khi đó bị can Tr. chưa đủ 18 tuổi, đến năm 2009, bị can Lương Quang Tr. tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội “Trộm cắp tài sản” (lần 2) khi chưa được xoá án tích (lần 1) bị áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “Tái phạm” là đúng các quy định của Bộ luật Hình sự năm 1999. Tuy nhiên, theo Bộ luật Hình sự năm 2015 tại điểm b khoản 1 Điều 107 Bộ luật Hình sự năm 2015 có quy định "người phạm tội từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội ít nghiêm trọng... thì không bị coi là án tích".
Do đó, căn cứ điểm b khoản 1 Điều 2 Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20/6/2017 của Quốc hội, khoản 3 Điều 7 Bộ luật Hình sự năm 2015 áp dụng nguyên tắc có lợi thì bị can Lương Quang Tr. đã được xoá án tích lần phạm tội năm 2007. Vì vậy, không áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “Tái phạm” tại lần bị kết án năm 2009 để xác định tình tiết “Tái phạm nguy hiểm” tại lần phạm tội tiếp theo.
Thứ hai, lần kết án năm 2009, bị can Lương Quang Tr. đã bị áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS "tái phạm" chưa chấp hành xong phần bồi thường dân sự của bản án nên chưa được xóa án tích, nên đến năm 2019, bị can Lương Quang Tr. thực hiện hành vi phạm tội “Trộm cắp tài sản”, vì vậy phải áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “Tái phạm nguy hiểm”. Tuy nhiên, lần bị kết án năm 2019, Tòa án nhân dân thành phố X nhận định là hết thời hiệu thi hành dân sự với phần bồi thường của bản án năm 2009 nên bị can Lương Quang Tr. đã được xoá án tích. Vì vậy, lần bị xét xử năm 2019 không áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự tái phạm, tái phạm nguy hiểm đối với bị can Tr.
Do đó, căn cứ vào nguyên tắc có lợi cho bị can, cũng như căn cứ vào lần kết án gần nhất năm 2019. Viện kiểm sát huyện Y truy tố bị can Tr phạm tội “Trộm cắp tài sản” theo khoản 1 Điều 173 BLHS với tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “tái phạm” không phải là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự định khung “tái phạm nguy hiểm” theo khoản 2 Điều 173 BLHS là phù hợp.
- Ý kiến thứ hai cho rằng: Bị can Lương Quang Tr. phạm tội “Trộm cắp tài sản” theo điểm g khoản 2 Điều 173 BLHS, quan điểm của tác giả đồng tình với ý kiến này, với các lý do:
- Thứ nhất, tại Điều 70 của Bộ luật Hình sự quy định về các điều kiện đương nhiên được xóa án tích, trong đó có điều kiện: người bị kết án nếu từ khi chấp hành xong hình phạt chính hoặc hết thời gian thử thách của án treo, người đó đã chấp hành xong hình phạt bổ sung, các quyết định khác của bản án. Như vậy, Bộ luật Hình sự không quy định Tr. hợp loại trừ việc người bị kết án chưa chấp xong hành hình phạt bổ sung và các quyết định khác của bản án với bất kỳ lý do gì. Hơn nữa, pháp luật thi hành án dân sự quy định nhiều phương thức thi hành để người phải thi hành án có quyền lựa chọn như: Tự nguyện thi hành, thỏa thuận thi hành án hoặc nhờ thân nhân nộp thay.
Do vậy, Tr. hợp người bị kết án (sau này là bị can, bị cáo trong một vụ án mới) không nhận được thông báo và quyết định thi hành án của Cơ quan thi hành án dân sự nên chưa thi hành hình phạt bổ sung, chưa nộp tiền án phí hình sự sơ thẩm và các quyết định khác của bản án là chưa chấp hành xong hình phạt bổ sung và các quyết định khác của bản án. Trong Tr. hợp này, người bị kết án không đương nhiên được xóa án tích theo quy định tại Điều 70 của Bộ luật Hình sự.
Thứ hai, năm 2009 khi phạm tội lần 2 bị Tòa án áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS "tái phạm" là đúng quy định tại thời điểm đó. Bản án đã có hiệu lực thi hành không thể áp dụng Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20/6/2017 của Quốc hội (theo quy định tại khoản 3 Điều 7 Bộ luật Hình sự năm 2015) để áp dụng nguyên tắc có lợi với bị can Lương Quang Tr. Để thay đổi quyết định của bản án có hiệu lực pháp luật phải được thông qua thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm.
Thứ ba, Bản án năm 2019 của Tòa án nhân dân thành phố X không xác định bị can Tr. có tình tiết tăng nặng TNHS "tái phạm nguy hiểm" với lý do đã hết thời hiệu thi hành án dân sự là có sai sót. Tuy nhiên, không thể căn cứ vào một bản án đã tuyên không có tình tiết tăng nặng TNHS để xem xét lần phạm tội tiếp theo. Mà phải căn cứ vào các quy định của pháp luật để xác định tình tiết tăng nặng TNHS.
Do vậy, căn cứ quy định tại điểm b khoản 2 Điều 53 BLHS, hành vi trộm cắp tài sản vào ngày 05/8/202 của bị can được xác định thuộc Tr hợp tái phạm nguy hiểm và truy tố bị can về tội “Trộm cắp tài sản” theo quy định tại điểm g khoản 2 Điều 173 BLHS là đúng quy định của pháp luật, bởi lẽ bản án năm 2009 đã bị áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS "tái phạm" chưa được xóa án tích mà tiếp tục vi phạm, mới đảm bảo sự công bằng giữa những người bị kết trong việc chấp hành các quyết định của Toà án.
Từ vụ án nêu trên các cơ quan chức năng cần có văn bản hướng dẫn kịp thời để áp dụng thống nhất, tác giả đề xuất xây dựng hướng dẫn như sau:
Trước khi thực hiện hành vi phạm tội mới (năm 2022), bị cáo đã bị Tòa án xét xử áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS là tái phạm; chưa bồi thường thiệt hại cho các bị hại hoặc chưa chấp hành các quyết định khác của bản án, nhưng đến khi bị cáo thực hiện hành vi phạm tội mới đã hết thời hiệu yêu cầu thi hành án dân sự (thời hạn đã quá 05 năm từ ngày bản án đã có hiệu lực pháp luật) mà bên có quyền yêu cầu thi hành án không yêu cầu thi hành án thì vẫn coi là chưa chấp hành xong bản án. Do đó, không được coi là đã xoá án tích.
Bị cáo đã bị Tòa án xét xử áp dụng tình tiết tăng nặng TNHS là tái phạm, chưa bồi thường thiệt hại cho các bị hại hoặc chưa chấp hành các quyết định khác của bản án, khi bị cáo thực hiện hành vi phạm tội tiếp theo đã bị Toà án khác xét xử không xác định tình tiết tăng nặng TNHS tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm trước khi bị cáo phạm tội mới thì vẫn xác định bị cáo thuộc Tr. hợp tái phạm nguy hiểm.
Trên đây là quan điểm cá nhân của tác giả trong quá trình nghiên cứu và áp dụng. Hy vọng nhận được ý kiến của quý đồng nghiệp và bạn đọc.
HOÀNG NGỌC CÔNG
Tòa án Quân sự Khu vực Quân khu 2
